انواع سردرد
سردرد را می‌توان بر اساس شاخص‌های گوناگونی طبقه‌بندی کرد، مانند:
- شدت درد
- محل درد
- تناوب درد یا فاصله زمانی تکرار سردرد
- عامل ایجاد درد
سردرد اولیه
وقتی عامل دیگری مانند سینوزیت برای سردرد وجود ندارد و به عبارت دیگر، تنها مشکل موجود سردرد است، به آن سردرد اولیه می‌گوییم. در این حالت، سردرد علامت یک بیماری زمینه‌ای یا مشکل دیگری نیست. سردرد اولیه ممکن است شدید باشد، اما خطرناک به شمار نمی‌رود.
مغز توانایی احساس درد ندارد. التهاب در سایر اجزای حساس به درد در سر و گردن باعث سردرد اولیه می‌شود، مانند:
- عصب‌ها
- رگ‌های خونی
- عضلات
سردرد اولیه را می‌توان به چهار نوع مختلف دسته‌بندی کرد که در ادامه به شرح مختصری از آنها می‌پردازیم:
۱. سردرد میگرنی
شاید میگرن یکی از انواع شایع سردرد باشد، اما هر سردردی میگرن نیست. اصطلاح «میگرن» به سردردی اطلاق می‌شود که در بیشتر مواقع (نه همیشه) یک طرف سر را درگیر می‌کند.
درد میگرن یک چالش مزمن است، اما اگر استرس یکی از عوامل آغازگر میگرن باشد، این چالش به یکی از دشوارترین مشکلات سلامتی تبدیل می‌شود. استرس، درد میگرن را آغاز می‌کند و از سوی دیگر، درد میگرن استرس را شدت می‌بخشد و این چرخه باید قطع شود. گاهی استرس و درد همزمان نیست و در آخرهفته وقتی می‌خواهیم استرس کار را فراموش کنیم، قطع استرس کار موجب بروز سردرد میگرنی می‌شود.
به عبارت دیگر مغز فرد مبتلا به میگرن به یکنواختی عادت کرده مانند خواب بجا و حتی استرس مداوم و با هر تغییری از جمله کاهش استرس ممکن است حساسیت نشان دهد.
سردرد میگرنی ممکن است از دو ساعت تا ۷۲ ساعت ادامه یابد. میگرن در بیشتر اوقات با تهوع، استفراغ، حساسیت به نور یا صدا همراه است.
سردرد میگرنی را به چند نوع می‌توان تقسیم کرد. شایع‌ترین نوع میگرن، سردرد میگرنی کلاسیک است.
بدیهی است که پیدا کردن یک پزشک معالج، رسیدن به درمان یا پیشگیری موثر با کمک او و یادداشت کردن زمان آغاز و پایان دردهای میگرن و همزمانی آنها با عواملی که شاید آغازگر میگرن باشند مهم‌ترین راه‌های خنثی‌سازی این معضل دردناک است.
انجام برنامه درمانی بالا ساده نیست. در ادامه به چند راهکار اشاره می‌کنیم برای این که در جهان پرشتاب امروزی بتوانیم استرس و در نتیجه میگرن ناشی از آن را کم کنیم.
سردرد میگرنی کلاسیک چیست؟
در این نوع میگرن، فرد کمی پیش از وقوع سردرد، علامت هشداردهنده‌ای احساس می‌کند که خبر از آغاز سردرد طی مدتی کوتاه می‌دهد. به این علامت “اورا” هم گفته می‌شود. اورا ممکن است به صورت شنیداری (شنیدن صداهای بدون مفهوم) یا دیداری (دیدن نورهای متفاوت) باشد.
در زیر به برخی از سایر انواع سردرد میگرنی اشاره می‌کنیم، مانند:
- سردرد میگرنی شایع یا سردرد میگرنی بدون اورا: در این نوع میگرن، فرد بدون علامت هشداردهنده دچار سردرد می‌شود.
- میگرن همراه با فلج نیمی از بدن
- میگرن چشمی
۲. سردرد تنشی
می‌توان گفت که پس از میگرن، سردرد تنشی شایع‌ترین نوع سردرد است. در سردرد تنشی، مناطقی از سر مانند یک باند که دور سر بسته شده، درد می‌گیرد؛ به عبارت دیگر درد در پیشانی، گیجگاه هر دو طرف و پسِ سر حس می‌شود.
در سردرد تنشی، درد به صورت احساس فشار است و شاید بین چند ساعت تا چند روز طول بکشد. گاهی سردرد تنشی و میگرن به طور همزمان وجود دارند و یکی باعث پدید آمدن دیگری می‌شود.
سردرد تنشی با فیزیوتراپی، تکنیک‌های ریلکسیشن و داروهای مسکن، ضدالتهاب یا شل‌کننده عضلات بهبود می‌یابد.
در ضمن این که سردرد تنشی نسبت به میگرن شدت کمتری دارد، یک باور غلط است.
۳. سردرد شبانه یا سردرد خواب
برخلاف دو نوع سردرد قبلی، این سردرد شایع نیست و بیشتر افراد بین سنین ۴۰ تا ۸۰ سالگی را گرفتار می‌کند. نکته متمایزکننده این سردرد، زمان بروز سردرد است: این سردرد فقط شب رخ می‌دهد و بین ۱۵ دقیقه تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
ساعت بروز سردرد خواب دقیق و بدون تغییر است و درد در هر دو طرف سر احساس می‌شود. سردرد شبانه با آبریزش بینی یا اشک‌ریزش و سایر علائم سردرد خوشه‌ای (که در ادامه به آن می‌پردازیم) همراه نیست.
این سردرد به داروهای متداولی که برای سردرد تنشی موثر هستند، پاسخ نمی‌دهد.
۴. سردرد خوشه‌ای
سردرد خوشه‌ای به سردرد کوتاه‌مدتی گفته می‌شود (بین ۲۰ دقیقه تا دو ساعت) که همیشه یک طرف سر را درگیر می‌کند و با علائمی مانند گرفتگی و آبریزش بینی در همان طرف، اشک‌ریزش، گشادی مردمک و افتادگی پلک همراه است.
سردرد خوشه‌ای ممکن است چندین بار در روز و برای یک دوره چند روزه تا چند هفته‌ای فرد را گرفتار کند و سپس برای مدتی مثلا چند هفته تا چند ماه به طور کامل ناپدید شود.
درمان سردرد خوشه‌ای با سایر انواع سردرد تفاوت دارد و بسیار مهم است که پیش از آغاز دوره سردرد خوشه‌ای، برنامه مشخصی برای مقابله با آن داشته باشیم.
حال که با انواع سردرد اولیه آشنا شدیم، درباره سردرد ثانویه باهم می‌خوانیم.
سردرد ثانویه
وقتی یک بیماری مشخص باعث ایجاد درد در نواحی حساس سر و گردن می‌شود، به آن سردرد ثانویه می‌گوییم. سردردهای ثانویه نسبت به سردردهای اولیه شیوع کمتری دارند، اما در بیشتر موارد جدی‌تر و گاهی خطرناک هستند.
در واقع سردرد ثانویه علامتی است که وجود یک بیماری جدی یا خطرناک را هشدار می‌دهد و به رسیدگی پزشکی تخصصی نیاز دارد. برخی از علل سردرد ثانویه عبارتند از:
- تومور مغزی
- آنوریسم (گشادی غیرطبیعی در برخی از رگ‌ها)
- مننژیت یا همان التهاب مغزی به دنبال عفونت باکتریایی یا ویروسی
- ضربه مغزی یا ضربه به گردن
اصلاح سبک زندگی به منظور کاهش شدت و دفعات سردرد
چند تغییر ساده در سبک زندگی می‌تواند به کاهش شدت و دفعات سردرد ما کمک کند. این راهکارها شامل موارد زیر است:
- ترک سیگار
- ترک الکل
- کاهش یا قطع مصرف کافئین
- داشتن برنامه غذایی و خواب منظم
- چند جلسه ورزش طی هفته
بسیاری از متخصصان استفاده از این روش‌ها را برای کنترل سردرد مفید می‌دانند.
رفتار درمانی جهت رفع سردردهای مکرر یا مزمن
سردرد ممکن است در اثر استرس، اضطراب، افسردگی و سایر عوامل روانی ایجاد یا تشدید شود. علاوه بر این، سردرد می‌تواند باعث ایجاد مشکل در روابط، کار یا تحصیل و زندگی روزمره شود.
رفتاردرمانی به ما کمک می‌کند تا استرس، عصبانیت یا سرخوردگی ناشی از سردردهای مکرر یا مزمن را برطرف کنیم. انواع مختلف رفتاردرمانی عبارتند از:
- روش‌های تمدد اعصاب (Relaxation) که تنش عضلانی را از بین می‌برد. این روش‌ها شامل مدیتیشن، رفع تدریجی انقباض عضلات و خودهیپنوتیزمی (به عنوان یکی از تکنیک‌های مدیریت ذهن) است.
- تمرین‌های مهارت‌افزایی گروهی که به ما کمک می‌کند تا با درد مدارا کنیم. این تمرین‌ها شامل روش‌های بهبود و تقویت روابط، راه‌های پرهیز از افکار منفی و مقابله با شعله‌ور شدن درد است. کتاب‌های موجود در ارتباط با این موضوعات می‌توانند به ما کمک کنند.
درمان‌های خانگی برای از بین بردن سردرد
گاهی اوقات برای از بین بردن سردرد، یک درمان خانگی ساده کافی است. در اینجا با چند روش تسکین سردرد بدون نیاز به دارو آشنا می‌شویم.
کمپرس سرد
قراردادن تکه‌های یخ پیچیده شده درحوله یا یک کیسه سبزیجات یخ زده بر روی پیشانی یا حتی دوش آب سرد، ممکن است درد ناشی از سردرد میگرنی را کاهش دهد. باید کمپرس را به مدت ۱۵ دقیقه روی سر خود نگه داشته و سپس به مدت ۱۵ دقیقه استراحت کنیم.
کمپرس گرم
قراردادن پارچه یا حوله گرم بر روی گردن یا پشت سر به کاهش درد ناشی از سردرد تنشی کمک می‌کند. در صورتی که سردرد ما سینوسی باشد، باید پارچه یا حوله گرم را در ناحیه‌ای که درد دارد، قرار دهیم. دوش آب گرم نیز ممکن است در این زمینه کمک‌کننده باشد.
کاهش فشار روی پوست سر یا سر
«سردردهای فشاری خارجی» می‌تواند ناشی از پوشیدن کلاه، سربند یا حتی عینک شنای بیش از حد تنگ باشد. کشیدن و سفت بستن موها نیز حتی می‌تواند باعث سردرد شود.
کم کردن نور محیط
نور زیاد یا چشمک‌زن می‌تواند باعث بروز سردردهای میگرنی شود. اگر مستعد چنین سردردهایی باشیم، باید پنجره‌ها را با پرده‌های تیره و ضخیم در طول روز بپوشانیم و در فضای باز از عینک آفتابی استفاده کنیم. همچنین، استفاده از صفحه‌های ضد نور بر روی صفحه مانیتور و لامپ‌های فلورسنت با طیف نور روز در وسایل روشنایی کمک‌کننده خواهد بود.
پرهیز از جویدن
جویدن آدامس ممکن است باعث درد در ناحیه فک و سر شود. همین امر در مورد جویدن ناخن‌ها، لب‌ها، قسمت داخلی گونه‌ها یا وسایلی مانند مداد نیز صادق است. اجتناب از مصرف غذاهای ترد (مثل پفک یا پاپ‌کورن) و چسبناک (مثل آب نبات و شکلات) و نیز کوچک‌کردن لقمه‌ها کمک کننده است. در صورت دندان‌قروچه، استفاده از محافظ دهان با مشورت دندانپزشک ممکن است سردردهای صبحگاهی را کنترل کند.
روغن نعناع
روغن نعناع دارای خاصیت آرامش‌بخشی است که به تسکین درد نیز کمک می‌کند. استفاده از مقدار کمی روغن نعناع بر روی شقیقه باعث تسکین سردرد می‌شود. توجه داشته باشیم که از تماس این روغن با چشم‌ها خودداری کنیم.
روغن اسطوخودوس
رایحه‌درمانی با استفاده از روغن اسطوخودوس می‌تواند یک راه موثر و ایمن برای تسکین سردرد باشد. این کار با استفاده از پخش‌کننده اسانس در هوا یا مالیدن مقدار کمی روغن در کف دست و استنشاق رایحه امکان‌پذیر است.
آب
کم‌آبی بدن می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید سردرد شود.
مطالعات نشان داده است که یکی از علت‌های شایع سردردهای تنشی و میگرن، کم‌آبی مزمن بدن است. علاوه بر این، کم‌آبی بدن می‌تواند با ایجاد اختلال تمرکز و تحریک‌پذیری، علائم سردردهای ما را بدتر نشان دهد. نوشیدن آب، علائم سردرد را در اکثر افراد دچار کم‌آبی، طی ۳۰ دقیقه تا سه ساعت تسکین می‌دهد.
برای جلوگیری از سردردهای ناشی از کم‌آبی، نوشیدن آب کافی در طول روز و خوردن غذاهای آبدار کمک کننده است.
کافئین
نوشیدن کمی چای یا قهوه یا مصرف خوراکی‌های حاوی کمی کافئین در فاصله زمانی مناسب بعد از شروع درد، می‌تواند سردرد را کاهش دهد. باید به یاد داشته باشیم که مصرف بیش از اندازه کافئین هم می‌تواند منجر به سردرد شود.
زنجبیل
مطالعات نشان داده است که مصرف زنجبیل، به تنهایی یا همراه با داروهای مسکن معمولی که بدون نسخه قابل تهیه‌اند، باعث کاهش سردرد در مبتلایان به میگرن می‌شود. زنجبیل را می‌توانیم همراه با چای دم کرده یا به صورت مکمل از داروخانه تهیه کنیم.
منیزیم
منیزیم یک ماده معدنی مهم و ضروری برای عملکردهای بی‌شماری در بدن، از جمله کنترل قند خون و انتقال پیام‌های عصبی است.
شواهد نشان می‌دهد که کمبود منیزیم در افرادی که سردردهای میگرنی مکرر دارند، بیشتر از دیگران است. استفاده از منیزیم یک روش موثر برای کنترل سردرد است.
سبزیجات با برگ تیره مانند اسفناج، جزو بهترین منابع غذایی منیزیم هستند. یک فنجان اسفناج بین ۳۸ تا ۴۰ درصد میزان توصیه‌شده روزانه منیزیم مورد نیاز بدن ما را تامین می‌کند.
سایر مواد غذایی حاوی منیزیم عبارتند از:
- دانه‌ها، مانند تخمه کدو یا کدو
- بادام‌ها
- ماهی خال مخالی، ماهی تن و ماهی پولک
- ماست یا کفیر کم‌چرب
- لوبیا سیاه و عدس
- آووکادو
- انجیر
- شکلات تلخ
ویتامین ب کمپلکس
ویتامین‌های گروه ب، گروهی از ریز مغذی‌های محلول در آب هستند که نقش‌های مهم زیادی، از جمله ساخت انتقال دهنده‌های عصبی و تبدیل غذا به انرژی را در بدن ایفا می‌کنند./p>
برخی از ویتامین‌های گروه ب ممکن است در برابر سردرد اثری محافظتی داشته باشند. چندین مطالعه نشان داده است که مصرف مکمل‌های ویتامین ب، شامل ریبوفلاوین (B۲)، فولات، ب ۱۲ و پیریدوکسین (B۶) ممکن است علائم سردرد را کاهش دهد.
تخم مرغ، گوشت بدون چربی، شیر، کلم بروکلی، نان و غلات غنی شده منابع خوبی برای ریبوفلاوین (B۲) هستند.
عدس، سبزیجات با برگ سبز، تخم مرغ، کلم بروکلی، مارچوبه، طالبی و غلات غنی شده منابع خوبی برای فولات به حساب می‌آیند.
گوشت قرمز، ماهی و پرندگان، تخم مرغ، شیر و سایر محصولات لبنی حاوی ویتامین ب ۱۲ هستند.
گوشت مرغ، ماهی، سیب زمینی و سایر سبزیجات نشاسته‌ای و میوه‌ها (به غیر از مرکبات) سرشار از ویتامین B۶ هستند.
استفاده از مکمل ب کمپلکس (حاوی هر هشت ویتامین گروه ب) روشی مطمئن و مقرون به صرفه برای درمان طبیعی علائم سردرد است.
